توضیحی مختصر در رابطه با تفسیر علی بن ابراهیم قدس الله سره

در بررسی یک کتاب، دو مبحث مهمی که مورد توجه قرار میگیرند عبارتند از:

1. نویسنده ی کتاب
2. خود کتاب

یعنی نمی شود بگوییم که چون فردی ثقه است، پس هر آنچه که می گوید یا می نویسد باید به آن عمل بشود!

در رابطه با وثاقت علی بن ابراهیم، صاحب کتاب تفسیر القمی هیچگونه شکی نیست، همانطور که نجاشی می نویسد:

 680 علی‏ بن‏ إبراهیم‏ بن هاشم أبو الحسن القمی،

ثقة فی الحدیث، ثبت، معتمد، صحیح المذهب‏

ترجمه: علی بن ابراهیم ثقه است در حدیث و قابل اعتماد بوده و صحیح المذهب می باشد.

رجال النجاشی، ص: 261

اما اثبات وثاقت شخص دال بر اثبات فعل و قول او نمی کند. زیرا او معصوم نیست و احتمال خطا دارد!

اما در رابطه با اینکه ایشان کتاب تفسیری داشتند یا خیر؟! باید عرض کرد که بله ایشان کتاب تفسیری داشتند. و آیت الله سبحانی حفظه الله در این باره می نویسد:

التفسیر المنسوب إلى القمی تفسیر روائی ، وربما جاءت فیها أنظار عن نفس علی بن إبراهیم بقوله : قال علی بن إبراهیم .

ترجمه: تفسیری که به قمی نسبت داده می شود، تفسیر روائی است. چه بسا دیدم که مطالبی از خود علی بن ابراهیم آمده که گفته: گفت علی بن ابراهیم.

کلیات فی علم الرجال - الشیخ السبحانی - ص 311

نجاشی نیز بیان می کند که برای علی بن ابراهیم تفسیری است:

و له کتاب التفسیر

ترجمه: برای او ( علی بن ابراهیم ) کتاب تفسیری می باشد.

رجال النجاشی، ص: 261

اما محل مناقشه این است که آیا تمام آنچه در این کتاب وجود دارد، صحیح است یا خیر؟ و آیا به طور کلی هر کسی که در اسانید کتاب وجود دارد ثقه است؟

اولا محرز است که تمام تفسیر منتسب به علی بن ابراهیم نیست. آیت الله سبحانی حفظه الله در این باره می نویسند:

6 التفسیر لیس للقمی وحده

إن التفسیر المتداول المطبوع کرارا ( 2 ) لیس لعلی بن إبراهیم وحده ، وإنما هو ملفق مما أملاه علی بن إبراهیم على تلمیذه أبی الفضل العباس ، وما رواه التلمیذ بسنده الخاص عن أبی الجارود من الإمام الباقر علیه السلام .

ترجمه: تفسیر قمی فقط برای او نیست. قطعا تفسیری که وجود دارد برای علی بن ابراهیم به تنهایی نیست و متشکل از چیزی است که علی بن ابراهیم به شاگردش ابی الفضل العباس املا کرده و آنچه که رشاگردش به سند خاص از ابی الجارود از امام باقر علیه السلام وایت کرده است.

کلیات فی علم الرجال - الشیخ السبحانی - ص 313

و در جای دیگر می نویسند:

أقول : ... وأنه لم یثبت أن مجموع التفسیر من تألیفه

ترجمه: ... قطعا ثابت نیست که مجموع تفسیر از مؤلف باشد.

کلیات فی علم الرجال - الشیخ السبحانی - ص 301

تا اینجا مشخص شد که در انتساب تمام کتاب به علی بن ابراهیم اختلاف وجود دارد.

ثانیا آیت الله سبحانی در مورد اینکه آیا تمام افرادی که در سند روایات وجود دارد، ثقه هستند یا خیر،  در مقدمه ی کتاب خود، می نویسند:

بالجملة یدل على توثیق کل مشایخه لا توثیق کل من ورد فی أسناد هذا الکتاب

ترجمه: بالجمله دلالت بر وثاقت تمامی مشایخ می کند، نه هر کسی که در اسناد این کتاب وارد شده است.

کلیات فی علم الرجال - الشیخ السبحانی - ص 301

و در مورد روایات این کتاب نیز شرطی را بیان می کنند و می نویسند:

6 ما ورد فی اسناد تفسیر القمی

ربما یستظهر أن کل من وقع فی أسناد روایات تفسیر علی بن إبراهیم المنتهیة إلى المعصومین علیهم السلام ثقة

آشکار می شود که هر کسی که در اسناد روایات تفسیر علی بن ابراهیم  واقع شده، آنچه که به معصومین علیهم السلام منتهی بشود، ثقه است.

کلیات فی علم الرجال - الشیخ السبحانی - ص 307 - 309

و همچنین آیت الله خوئی می فرمایند:

أن کل من وقع فی إسناد روایات تفسیر علی بن إبراهیم المنتهیة إلى المعصومین(ع)، قد شهد علی بن إبراهیم بوثاقته

ترجمه: هر کسی که در اسناد روایات تفسیر علی بن ابراهیم که منتهی به معصوم باشد واقع شده، علی بن ابراهیم شهادت به وثاقتشان کرده باشد.

معجم رجال الحدیث - السید الخوئی - ج 1 - ص 49

و محقق کتاب بحار نیز  همین مطلب را بیان می کند:

التفسیر الموجود لیس بتمامه منه قدس سره

ترجمه: تمام تفسیر موجود از علی بن ابراهیم نیست.

بحار الأنوار ج 22 ص 240 پاورقی شماره 3 ناشر : مؤسسة الوفاء - بیروت - لبنان

نتیجه:

اولا انتساب کامل کتاب به علی بن ابراهیم محل اشکال است

ثانیا هر کسی که در روایات این کتاب وجود دارد فقط اگر منتهی به معصوم باشد ثقه است